Rysunek: Władysław Pietruk |
Bardzo dziękuję
księdzu Arcybiskupowi i wszystkim organizatorom dzisiejszego niezwykłego
wydarzenia za możliwość przedstawienia sylwetki wybitnego Polskiego Rabina z
przełomu XIX i XX wieku – Izaaka Cylkowa.
Rabin Izaak Cylkow był
jednym z tysięcy Polskich rabinów – nauczycieli, opiekunów, sędziów i
interpretatorów prawa religijnego we wspólnotach Polskich Żydów w czasach przez
Zagładą… Był jednak rabinem niezwykłym. Społecznik
i patriota, nauczyciel, opiekun i wychowawca a przede wszystkim – tłumacz na
język polski całej Biblii Hebrajskiej.
Były to pierwsze w Polskiej historii tłumaczenia ksiąg biblijnych, których
podstawą był wyłącznie język hebrajski.
To, że mogę właśnie dziś
Państwu przybliżyć postać rabina jest ważne również z tego powodu, iż w tym
roku, tuż po stuleciu odzyskania niepodległości, będziemy obchodzić stulecie
śmierci Izaaka Cylkowa.
❧
Izaak Cylkow urodził
się na Mazowszu w miasteczku Bieżuń w 1841 roku w rodzinie Mojżesza Aarona
Cylkowa – powszechnie poważanego znawcy Talmudu, człowieka niezwykle skromnego
i mądrego. Mazowsze było prawdziwą ojczyzną dla rodziny Cylkowów – od lat
trzydziestych XIX wieku dzielili czas pomiędzy Bieżuń, Warszawę i Kuchary
(obecnie Kuchary Żydowskie). I Bieżuń i Kuchary leżą nad tą samą piękną
mazowiecką rzeką Wkrą otoczoną mokradłami i łąkami... Nie sposób nie pamiętać o
tym otoczeniu i specyficznym klimacie Mazowsza czytając dziś Cylkowa i
kontemplując jego polszczyznę… Nie sposób też nie pamiętać o tym, iż Mojżesz
Aaron Cylkow wychowywał młodych Żydów i własnego syna Izaaka na zwolenników
postępu i asymilacji kulturowej, ale zawsze z zachowaniem pełnej wiary
przodków...
Gdy Izaak miał lat
13, cała rodzina Cylkowów przenosi się do Warszawy, gdzie ojciec Izaaka
otrzymuje posadę nauczyciela Talmudu w Warszawskiej Szkole Rabinów. W tej
szkole kształci się też młody Izaak. Po zakończeniu nauki w Szkole Rabinów,
Izaak wstępuje do Cesarsko-Królewskiej Medyko-Chirurgicznej Akademii w
Warszawie z zamiarem zostania lekarzem. Wkrótce jednak zmienia zdanie i z
pomocą ojca wyjeżdża na stypendium zagraniczne do Berlina. W Berlinie
finalizuje studia uniwersyteckie i doktoryzuje się w zakresie filozofii i
lingwistyki. Do Warszawy wraca w roku powstania styczniowego (1863) i
rozpoczyna służbę społeczną. Zostaje opiekunem żydowskich szkół dla dzieci,
rozpoczyna działalność kaznodziei (synagoga przy ul. Daniłowiczowskiej).
Wspólnie z innymi wybitnymi przedstawicielami społeczności żydowskiej pomaga w
reformie warszawskich szkół Talmud-Tora i przywraca do życia szkółki religijne
przy synagodze. Lista działań Izaaka Cylkowa jest długa, nie ma jednak
wątpliwości, iż podjęte właśnie w tamtych latach dzieło tłumaczenia Psalmów,
Tory a następnie również wszystkich pozostałych ksiąg Biblii Hebrajskiej, było
największym ze wszystkich dokonań Cylkowa i prawdziwym dziełem jego życia.
Spójrzmy na kontekst – osobisty i historyczny dzieła Cylkowa.
Podstawowego
znaczenia Tory dla Żydów nie trzeba wyjaśniać. Ale już jej tłumaczenie na język
polski i to w specyficznych warunkach Polski końca XIX wieku – pozbawionej sto
lat wcześniej państwowości – było przedsięwzięciem niezwykłym. Łączyło w sobie przywiązanie do żydowskiej
tradycji i religii z umiłowaniem języka polskiego – niewątpliwie języka
ojczystego dla ogromnej części społeczności polskich żydów.
Miało też ono
znaczenie historyczne i polityczne, podkreślało patriotyczne zaangażowanie
Rabina. Nie sposób nie zauważyć tego w kontekście zdumiewającego wydarzenia z
26 września 1878 roku, kiedy to Cylkow, mimo surowego zakazu władz carskich
wygłosił, podczas uroczystości otwarcia Synagogi na Tłomackiem, kazanie po
Polsku – i tym samym wymusił akceptację władz carskich dla tej praktyki!
Z kazania tego
pochodzą niezwykłe i jakże aktualne do dziś fragmenty:
„(...) religie
nie po to istnieją, aby jątrzyć i roznamiętniać, aby ludzi rozdwajać i
rozdzielać, i ziarna niezgody miedzy nimi rozsiewać, lecz po to jedynie, żeby
uspokajać i miarkować, żeby ich zbliżać do siebie i do jednomyślnego działania
ku wspólnemu dobru pobudzać.
(...) religia nie
powinna być burzą, która wykorzenia i niszczy, ale słońcem, które oświeca i
ogrzewa, i kwiaty, i owoce rozwija (...) prawdziwą religią jest ta, która w
każdej religii prawdę uznaje i w każdej wierze wiarę szanuje (...) nikt
wyłącznego przywileju do nieba nie nabył, ani też wyłącznego przywileju do
ziemi (...) na niebie i na ziemi jeden tylko panuje Bóg, który jedną tylko ma
miłość dla wszystkich i jedną tylko sprawiedliwość dla wszystkich...”
Izaak Cylkow umarł,
po poważnej chorobie serca, dnia 1 grudnia 1908 roku w Warszawie...
Był aktywny do końca
- na kilka dni przed śmiercią wraz z Bolesławem Prusem, oraz katolickimi i
protestanckimi księżmi aktywnie uczestniczył jeszcze w pracach towarzystwa
Higiena Praktyczna...
W mowie pogrzebowej wygłoszonej przez dr Henryka Nusbauma czytamy:
„Izaak Cylkow,
głęboki znawca wiedzy judaistycznej i starohebrajskiej literatury, znał, cenił
i kochał arcydzieła literatury polskiej i umiał cenić iście podniosłe prądy
sprawiedliwości, bezwzględnej tolerancji i wszechmiłości ducha kultury
polskiej. Ubolewał szczerze nad bezpłodnymi i nietwórczymi objawami
antysemityzmu w społeczeństwie polskim”.
W dalszej części
mowy pogrzebowej dr Nusbaum zwracał uwagę, na idealną harmonię w działalności
zmarłego pomiędzy świętą czcią dla religii praojców i dziejów narodu żydowskiego
a umiłowaniem „wspólnej, naszej drogi i
świętej ziemi ojczystej (...) miłością i wyrozumiałością względem braci naszych
innowierców i odwiecznych ziemi tej dzieci!”.
❧
Praca translatorska
Rabina rozpoczęła się od tłumaczenia Psalmów.
W roku 1883
drukarnia Aleksandra Ginsa wydaje „Psalmy” w języku Polskim, które „Tłumaczył i
objaśnił Dr. J. Cylkow”.
Przypomnijmy, raz
jeszcze, że Polska, jako państwo nie istniała, a wszystkie książki wydawane
wtedy w Warszawie musiały obowiązkowo zawierać tak uwłaczające dla wszystkich
Polaków słowa: „Дозволено Цензурою”. Tak też i było z Psalmami Cylkowa.
Rabin Cylkow, we wstępie do wydania, wyjaśnia (pamiętajmy: na „oczach”
cenzury) motywy, jakie doprowadziły go do tego tłumaczenia, wyraźnie podkreślając
fakt braku podręczników egzegetycznych opartych o pisma biblijne w języku
polskim.
Sukces „Psalmów”
wśród, przede wszystkim, polskiej młodzieży żydowskiej, którzy mogli nareszcie
studiować w swoim ojczystym języku, był z całą pewnością zachętą dla Rabina
Cylkowa do dalszych tłumaczeń. Tak też
się stało. Dwanaście lat później, w roku 1895, w wydawnictwie Józefa Fiszera w
Krakowie ukazuje się dzieło „Pięcioksiąg Mojżesza”, które „tłomaczył i podług
najlepszych źródeł objaśnił, Dr I. Cylkow”. Książka została wydana „Nakładem
Tłomacza”.
Tora Cylkowa jest
historycznie pierwszym Polskim przekładem Pięciu Ksiąg Mojżeszowych dokonanym wyłącznie
z hebrajskiego oryginału. Wszystkie poprzedzające tłumaczenia pierwszych ksiąg
„Starego Testamentu” były oparte, lub inspirowane, o tłumaczenia z łaciny. Ponadto,
niezależnie od źródła - było to pierwsze, aż od 1632 roku dzieło przekładu
biblijnego na język polski. W tym kontekście, wielkość dzieła Cylkowa jest nie
do przecenienia a nieco smuci niewystarczająca o Nim wiedza w naszym
społeczeństwie. Tym bardziej cieszę się, że mogłem tutaj i właśnie dziś
przybliżyć Państwu postać Rabina.
Czesław Miłosz
twierdził, że jest to przekład zarówno poetycko bardzo piękny, jak i niezwykle
wierny (co bardzo rzadko idzie w parze). Według Miłosza, Cylkow starał się,
gdzie tylko to było możliwe, zachować kolejność słów oryginału. Miłosz zauważa
też, że Cylkow, »wrażliwy na modulację
hebrajskiej frazy, nieco inaczej kształtuje werset niż czynią to Biblie,
zarówno katolickie jak i protestanckie, zawsze… ulegające wpływowi składni
łacińskiej«.
Tora nie była też
ostatnim dziełem Cylkowa – na przełomie XIX i XX wieku wydana została większość
Ksiąg Proroczych (Newiim) i Pism (Ketuwim). Kilka ksiąg wydano już po śmierci
Cylkowa, a księgi (Pisma) Daniela, Ezry, Kronik i Nechemiasza, kompletujące
całość tłumaczenia Tanachu (czyli wszystkich ksiąg Biblii Hebrajskiej), które
Cylkow pozostawił w rękopisie zaginęły podczas Zagłady w Warszawie …
Dziś zadanie
wydawania (jako faksymile) dzieł Cylkowa podejmuje się krakowskie wydawnictwo
Austeria oraz (jako książki cyfrowe) skromne wydawnictwo, którego mam
przyjemność być twórcą. Każde z naszych wydań ukazuje się w trzech wersjach:
tradycyjnej książki, eBooka oraz audiobooka. Tu warto nadmienić, że to projekt
bardzo „łódzki” - audiobooki to dzieło wspaniałego łódzkiego aktora Łukasza
Bzury a także (W „Pieśni na Pieśniami”) łódzkiej śpiewaczki Izabeli Połońskiej.
Aby to było możliwe,
trzeba było wcześniej przenieść wiernie do świata cyfrowego dzieła Rabina
Cylkowa. Okazało się, że jedynym skutecznym na to sposobem było … ręczne
przepisanie. Ponieważ moja codzienność wypełniona jest pracą zawodową, robiłem
to przez ostatnie 10 lat, gdyż mogłem na tę pracę poświęcić zaledwie 15 minut
dziennie. Dziś pomaga mi w tym jeszcze Pan Jakub Foremniak, tak więc praca
idzie już znacznie szybciej.
Do dziś wydaliśmy:
Torę, Psalmy oraz zbiór znany jako „Hamesz Megilot” („Pięć Zwojów”) zawierający
m.in. przepiękną Pieśń nad Pieśniami i Księgę Koheleta. Przygotowujemy obecnie
Księgę Hioba i Jozuego.
Zasłuchajmy się
zatem w niezwykłą polszczyznę Rabina Cylkowa …
❧
Księga Rodzaju. 11:1-9
1I była cała ziemia mowy jednej i wyrażeń nielicznych. 2I stało
się, gdy ciągnęli od Wschodu, znaleźli równinę w kraju Szynear
i osiedli tamże. 3I rzekli jeden do drugiego: „Oto wyróbmy
cegły i rozżarzmy je do żaru.” I tak służyła im cegła miasto
kamienia, a smołowiec służył im za wapno. 4I rzekli: „Oto
zbudujmy sobie miasto i wieżę, którejby wierzch w niebie,
a uczyńmy sobie znamię, abyśmy się nie rozproszyli po powierzchni całej
ziemi.” 5Wtedy zstąpił Wiekuisty, aby zobaczyć ono miasto
i wieżę, które budowali synowie ludzcy. 6I rzekł
Wiekuisty: „Oto lud to jeden, i mowa jedna u wszystkich; a taki
początek ich przedsięwzięć! A teraz nie chybi im nic, coby zamierzyli
wykonać. 7Oto zstąpmy, a pomieszajmy tam mowę ich, aby nie
zrozumieli jeden mowy drugiego.” 8I rozproszył ich Wiekuisty
ztamtąd po powierzchni całej ziemi; i tak przestali budować miasta. 9Przeto
nazwano imię jego Babel; gdyż tam pomieszał Wiekuisty mowę całej ziemi. Ztamtąd
też rozproszył ich Bóg po powierzchni całej ziemi.
❧
Zdjęcia z uroczystości: https://photos.app.goo.gl/DIvYsq7LTLcr608g2
Mój wykład na YouTube: https://youtu.be/9A9fdtPBKjQ
Mój wykład na YouTube: https://youtu.be/9A9fdtPBKjQ
No comments:
Post a Comment